Literatuuronderzoek laat de potentie zien van collectief werken. En deze potentie wordt steeds meer ondersteund door empirisch onderzoek, ook in het Utrechtse! Er zijn al voorzichtig aannames te doen over de effecten van collectief werken. Voor stevigere conclusies blijft er systematischere en grootschaligere onderzoeken nodig.
De literatuur blijkt: potentie is er!
Buiten kijf staat de potentie van collectief werken. In alle recente literatuuronderzoeken of kennisinventarisaties worden dezelfde uitkomsten en effecten aangehaald:
- Deelnemers voelen zich over het algemeen minder afhankelijk en ervaren meer regie. Deelnemers geven aan er beter en prettiger gebruik van te maken dan individuele oplossingen.
- Het lucht deelnemers op te ervaren hoeveel lotgenoten er zijn. Deelnemers krijgen vertrouwen als zij horen hoe anderen vooruit zijn gegaan.
- Het is effectiever, specifiek bij jongeren, als zij elkaar aanspreken op ongewenst gedrag, dan als een professional doet (peer to peer werkwijze). Jongeren kunnen beter aansluiten op elkaars leefwereld.
- Er vindt een impliciet, soms expliciet leerproces plaats: door de begeleiding maar ook door de reacties van groepsleden naar elkaar.
- Een meer preventieve functie doordat achterliggende en structurele problemen worden aangepakt. Het versterkt sociale netwerken en onderlinge zorgzaamheid.
- Het bereik is groter, doordat het vaak algemener en laagdrempeliger is. Hierdoor minder stigmatiserend dan individuele aanpakken. Hierdoor bereiken we ook mensen die niet om hulp vragen of hulp mijden.
- Het kan vaak goedkoper worden aangeboden, omdat het in plaats van meerdere individuele trajecten wordt ingezet, met minder professionele inzet.
Bruisend na een concert
Leuk, die potentie van collectief werken, maar we gaan nog stapje verder: hoe werkt dat precies, die groepen? Wat is het effect van groepen op een psychologisch of sociologisch niveau? Het korte antwoord: de groep werkt voor jou.
Ken je dat gevoel, dat je na een concert helemaal bruist? Na een voorstelling in het theater vervult naar huis gaat? Of na een bezoek aan de kerk of moskee, je onderdeel voelt van een grotere gemeenschap?
It is a feeling of intense excitement and unity experienced during collective rituals or gatherings, where shared emotions and experiences create a sense of belonging and heightened social connection.
De socioloog Emile Durkheim noemt dit ‘effervescent assembly’. Effervescent assembly brengt leven met een gevoel van betekenis, sociale connectie en onderdeel zijn van iets groters dan jijzelf. In een groep synchroniseren als het ware de emoties en de ervaring tussen mensen onderling, met meer openheid en gezamenlijkheid.
Het betekent dat collectieve bijeenkomsten meer zijn dan mensen die bij elkaar komen om samen iets te kijken. Collectieve bijeenkomsten zijn een kans om te ervaren en te voelen: plezier, verbinding en betekenis. Groepen zijn voorspellers van een gelukkig, vervuld en gezond leven.
Effect collectief werken
In Utrecht is er in 2025 door de Hogeschool Utrecht een theoretische en empirische inventarisatie gedaan. De uitkomst is dat het aannemelijk is dat collectief en groepsgericht werken bijdraagt aan een sterk en duurzaam sociaal netwerk van ouders en jeugdigen.
Jongeren en opvoeders gaven aan dat zij steun en herkenning hebben ervaren in de groep. Ruim een op de vier opvoeders (26%) had buiten de groepsbijeenkomsten om contact met andere deelnemers. Bij de jongeren lag dit percentage hoger (56%), maar vanwege het geringe aantal respondenten onder jongeren moet dit percentage met voorzichtigheid geïnterpreteerd worden.
Een andere aanname is dat collectief werken preventief en normaliserend werkt. Met andere woorden: ervoor zorgt dat problemen klein blijven en dat de uitstroom naar individuele hulp afneemt. De meeste jongeren en opvoeders geven aan dat zij in de groep dingen geleerd hebben waar zij iets aan hadden en dat zij het geleerde ook toepasten. De meerderheid van de opvoeders gaf bovendien aan dat zij goed verder konden na hun deelname aan de groep.